TRANSLATIONS

Është kjo strofë gjashtëmbëdhjetëshe, që na kujton vargjet e pavdekshme të Naimit tonë të madh te poema „Bagëti e Bujqësia“, që nis një nga poezitë më të madhërishme lirike të poetit më të madh malazias, P. P. Njegosh, të cilën e gjejmë në „Antologjinë e poezisë malazeze“ të sapopublikuar nga Shtëpia Botuese „Onufri“, Tiranë, me shqipërim të Dimitrov Popoviqit.

Poeti, gazetari, studiuesi, eseisti dhe kritiku Dimitrov Popoviq, që ka bërë emër tashmë me shkrime dhe libra të botuar në prozë e poezi, sidomos me përmbledhjen poetike „Përtej shpresës“ (Podgoricë, 2008) dhe librin „Një shtrëngim dore“ — studime dhe ese, Podgoricë, 2008), kohët e fundit po njihet edhe si përkthyes në shqip i mjaft autorëve malazias, nga Peter Petroviq-Njegoshi, deri tek më të rinjtë, midis të cilëve, Pavle Goranoviqi zë një vend nderi në antologjinë e shkrimtarëve bashkëkohorë të Malit të Zi. Në këta njëzet vjet pothuaj, të krijimtarisë së tij, ky poet është sot i njohur jo vetëm brenda vendit, por edhe më gjerë në shtetet e ish-Jugosllavisë e në Evropë, ku është përfaqësuar me pjesë të veprave ti tij, në botime të përzgjedhura ballkanike dhe kontinentale. Kanë shkruar për poetin e ri malazias dhe artin e tij në këtë libër, Gojçaj dhe Llompar, kanë pohuar vlera të artit letrar të Goranoviqit, të cilat e kanë shtyrë përkthyesin Popoviq ta zgjedhë atë për t’ua dhënë lexuesve në gjuhën tonë. Po sa dhe si vjen poezia e shkrimtarit të ri në shqip, a ka mundur përkthyesi ynë të thotë pothuaj të njëjtën gjë, siç shprehej Umberto Eko?

Kolegu dhe miku im Popoviq, lauruar për filologji shqipe, mësues dhe specialist gjuhe në tekstet pedagogjike-mësimore të arsimit parauniversitar të Republikës së Malit të Zi, në poezinë e Goranoviqit, nuk ka gjetur magjinë e rimës poetike të Njegoshit, por ia del të sjellë në shqip vargun e lirë të poezisë moderne të përmbledhjes „Stinët e humbura“, figuracionin implicit, ritmin e thyer, elipsën domethënëse, fjalën e zgjedhur, përsëritjen e simetrinë segmentore, harmoninë e tingëllimin, ekonominë e gjuhës; ai ia ka mbërritur të zbërthejë hermetizmin e një krijuesi që i drejtohej vetes: „O, fjalët e mia,/ që vetëm nganjëherë ju nxjerr në dritë/ dhe dhimbjen e të cilave e njoh vetëm unë,/ a do të më vijë keq pse nuk ju bëra pjesë të harrimit, /nga që plotësisht e zhvesha botën time.“ (f. 19). Prandaj, përgjigja e pyetjes më sipër, do të ishte: jo vetëm që përkthyesi ia ka arritur asaj që duhet, por të njëjtën gjë e ka bërë shqip, me një shqipe të bukur dhe poetike, duke zgjedhur e përzgjedhur nektarin e gjuhës sonë, në atë thesar të paçmuar që e kemi vetëm ne si popull, që na e kanë ruajtur brezat e shkuar, duke na lënë detyrën e madhe ta pasurojmë e ta shtojmë më tepër e ditë për ditë, proces ku bën pjesë edhe ndërkëmbimi mes kulturave, në rastin tonë përkthimet e shumta të letërsive, sepse arti, në fund të fundit, nuk është pronë vetëm e një areali ku është prodhuar, por e mbarë njerëzimit.

Është e rëndësishme të thuhet se përkthyesi Popoviq ka mundur të ngjitet në stadin e leksikut poetik të origjinalit të autorit, ka përcjellë nga një gjuhë në tjetrën ngjyresen stilemore të fjalëve dhe sintagmave, të ruajë a „të mbrojë“ rendin e natyrshëm të përbërësve të frazës dhe ka bërë kujdes që mbarë sintaksa e vargut (një gramatikë e veçantë nga ajo e prozës), të jetë vetëm shqip, sa më pranë folësit të lindur të kësaj gjuhe dhe të realizojë receptimin e ndjeshëm të lexuesit. Kjo nuk rrjedh nga ajo që poetika e Goranoviqit është e çliruar nga „skllavëria“ e rimave, por vëmendja e përkthyesit ka qenë e ngritur përherë gjatë punës së tij, pasi gjuha dhënëse dhe ajo marrëse (malazishtja dhe shqipja), nuk janë të një grupi gjuhësor midis gjuhëve të Europës, por, në anën tjetër, janë gjuhë të dy popujve fqinj, të cilët, përmes bashkëjetesës shekullore, kanë marrë e dhënë tregues të mënyrës së jetesës, mënyra së foluri, shprehi gjuhësore. Njëkohësisht, popujt tanë kanë pasur jo rrallë fate të njëjta historike, gjë që, në planin metagjuhësor, shënon afri në konstitucionin shpirtëror, etik dhe moral të banorëve si këta tanët, këndej e matanë kufijve shtetërorë. Çdo lexues i vëmendshëm mund të hetojë se tematika e poezisë së Goranoviqit është mjaft afër asaj të poetëve tanë bashkëkohës të versës së tij: shqetësimet dhe problemet midis tyre nuk janë të largëta, si: vlera dhe jeta e librit, vlera e poezisë për njeriun, bota e brendshme psikike me mendimet, dëshirat, ndjenjat, shqetësimet, dhe marrëdhëniet njerëzore; e shkuara e shoqërisë, e tashmja dhe e ardhmja, kujtimet, gjurmët dhe mbresat që lë njeriu në brezin e tij e sa i takon ai vetes dhe të tjerëve gjatë udhës së jetës. Shumë si këto tematika na kujtojnë lajtmotivet e poetit tonë të shquar, Bardhyl Londo, shpërndarë në vëllime të ndryshme poetike, deri tek më i fundit „Shën Shiu“.

Përmbledhja e Goranoviqit, e shqipëruar me kompetencë gjuhësore dhe letrare-artistike nga studiuesi e poeti D. Popoviq, jo në pak segmente e vjersha të tëra, na vjen si krijim i mirëfilltë artistik, si vargjet me sintaksë kaq të natyrshme për shqipen: Ruhen fjalët/ngadalë/si shishet e verës së mirë në bodrum. (f. 19)/Hedh poshtë fjalët që dikush,/kush e di se kur dhe me ç’arsye i trilloi./(f. 20) Qyteti është mbuluar me një shtresë të çuditshme vjeshte,/kjo është mirë që të mbulohen turpet e ndryshme. (f. 25) Tek sa flasim për poezinë, më duket se,/disi edhe ne ndryshohemi,/përshtasim bisedën me melodinë e ndonjë kënge borizanësh. (42) Njeriu, kjo përbërje fatkeqe, kjo fjalë e fortë,/ dita e tij për të cilën mendon se nuk ka fund. (f. 48). Lexoj poetët që shkatërruan jetët e veta/dhe kanë shkruar për jetët që i kanë bërë poetë. (f. 55)Unë nëpër Mesdhe kam filluar të mbaj fotografinë tënde,/tamam nëpër vendet që Perëndia u dhuroi pamjen më të bukur. (f. 67)Shumë shkronja m’i harxhuan ëndrrat; / ndoshta me çdo ëndërr vdesim nga pak. (f. 91) A kam kujt t’ia fal të gjithë librat e mi,/nga të cilët pothuaj gjithnjë së paku nga një e marr në udhëtime? Etj. (f. 115)

Libri i Goranoviqit mbyllet me „Epitafet e papërfunduara të poetëve të Nikshiqit“, janë 5 gjithsejt, si përjetime vlere dhe nderimi për ata që i shkruan poezi jetës malazeze, popullit të tyre, që në njëfarë mënyre, shkatërruan jetët e veta, dhe për të cilët poeti i sotëm mirënjohës, s’arrin t’ua thurë epitafet, s’mund të gjejë fjalë lavdërimi, sepse shumica e tyre kanë mbetur kujtime në kohëra; por përherë miq, jo vetëm për poetin e sotëm, por për mbarë lexuesit e gjithëkohshëm. Janë të gjitha këto motive përjetimi të poetit malazias, që ngjajnë si dy pika uji me motivet e Dritëroit tonë tek më i fundmi vëllim i tij me titull „I përndjekuri i dashurisë“, atë dashuri që japin tërë poetët dhe shkrimtarët, të cilën përkthimi i Dimitrov Popoviqit na e ka dhënë me ngrohtësinë që të mban njeri, me gjithë ndjesitë humane, që të përshëndetë, së paku, një moment e të dëgjojë sivëllain e vet. Sepse poetët lënë një poezi të madhe, dhe zemrën në mes të saj.